De Franse aanwezigheid op de archipel heeft de geschiedenis van de eilanden in de loop van zes eeuwen gemarkeerd. Met de Fransen begonnen niet alleen de veroveringen en de eerste steden, maar ook sommige industrieën, onderzoekingen en de publicatie van belangrijke werken om meer te weten over het sociale en culturele erfgoed van de eilanden.
Zoals blijkt uit de achternamen van Gallische oorsprong van veel families op de archipel, voelen de Fransen zich aangetrokken tot de Canarische Eilanden. Deze interesse begon aan het begin van de 15e eeuw toen men op zoek was naar een zeer gewilde korstmos voor de textielindustrie, en breidde zich uit als gevolg van de bijzondere omstandigheden van elk van de eilanden. Handelaren die weg waren van de lokale producten, natuuronderzoekers en wetenschappers die gefascineerd waren door de ontwikkeling van exotische of endemische soorten... De lijst met redenen is lang, dus kunnen we het best bij het begin beginnen.
De herkomst van kronieken met grote historische waarde en een pittoresk dorp
De Normandische heer Jean de Béthencourt en de ridder Gadifer de La Salle kwamen in 1402 met hun mannen aan op Lanzarote, niet alleen om het eiland te veroveren maar ook om orchilla te verkrijgen. Onder hen bevonden zich Pierre Boutier en Jean Le Verrier, twee kapelaans aan wie was opgedragen "Le Canarien” te schrijven, de eerste kroniek van de verovering van de Canarische Eilanden.
Uit deze expeditie komt ook Betancuria voort. Deze pittoreske plaats met een naam met een Frans aroma wordt beschouwd als de eerste stad op de archipel en was de hoofdstad van Fuerteventura tot 1834. De merkwaardige locatie, verscholen in een vallei in het binnenland in het midden van het eiland, werd door Béthencourt verkozen om aanvallen van piraten te voorkomen die de nabijgelegen wateren van de Canarische Eilanden bevoeren. Dit weerhield de Berbers onder leiding van Xabán Arráez er echter niet van om de plaats in 1593 aan te vallen. Plaatsen zoals de kerk van Santa María werden verwoest, maar tegenwoordig is deze weer in zijn glans hersteld zoals de kerk in 1410 werd ingewijd. Een wandeling door de smalle straatjes van de historische wijk eromheen brengt je terug naar een ander tijdperk.
Een belangrijke archipel voor Franse zeevaarders, wetenschappers en kunstenaars
De Canarische Eilanden waren eeuwenlang een belangrijk punt voor de zeevaart van vele Franse schepen. Zozeer zelfs dat koning Lodewijk XIII een commissie van experts onder leiding van kardinaal Richelieu opdracht gaf om het gegeven van de astronoom en wiskundige Claudius Ptolemaeus te verifiëren, die de nulmeridiaan op Punta de Orchilla, in het uiterste zuiden van El Hierro, plaatste. Na de bevestiging in 1634 bleef deze locatie met prachtige zonsondergangen een referentiepunt op de vele cartografische kaarten tot 1884, toen Greenwich werd aangewezen.
Dit was niet het enige wat de Fransen intrigeerde. De hoogte van de Teide, een zeer nuttig gegeven voor zeelieden, was een andere obsessie. De pater Louis Feuillée, lid van de eerste wetenschappelijke expeditie naar de archipel, probeerde de hoogte ervan te bepalen zonder veel succes. Een meting die in 1776 werd gecorrigeerd door de wiskundige, natuurkundige, astronoom en zeeman Jean-Charles Borda, die de hoogte vaststelde op 3.713 meter, slechts twee meter onder de werkelijke hoogte van de vulkaan. Voor anderen daarentegen sprak de natuur van de Canarische Eilanden tot de verbeelding. Het vulkanische terrein was het studiemateriaal voor geologen en veel astronomen kwamen de heldere hemels van de archipel bestuderen. Een inspirerend gebied dat ook aanwezig is in enkele citaten en werken van beroemde schrijvers zoals Victor Hugo of Jules Verne.
“Histoire naturelle des Îles Canaries”, een meesterwerk
Sabin Berthelot was een natuuronderzoeker uit Marseille die besloot een groot deel van zijn leven te wijden aan het bestuderen van de archipel. Hij was onder andere directeur van de Jardin d'Acclimatation van La Orotava (Tenerife), hoewel dit niet tot zijn grootste verdienste behoorde.
Samen met de Britse botanicus Phillip Barker Webb doorkruisten ze de eilanden van noord naar zuid en maakten aantekeningen van alles wat ze zagen. Deze notities werden geleidelijk aan steeds omvangrijker en groeiden uit tot de "Histoire naturelle des Îles Canaries", het belangrijkste natuurhistorische werk uit de 19e eeuw. Dankzij de vele details en zorgvuldige illustraties is deze natuurlijke encyclopedie nog steeds nuttig om zich te verdiepen in de unieke natuur van de archipel, met name bepaalde endemische soorten.
De grootste collectie schedels van oorspronkelijke bewoners
Een andere Fransman die een grote stempel drukte op de Canarische cultuur was René Verneau. Deze antropoloog arriveerde op de archipel in opdracht van het Museum voor Etnografie in het Trocadero (tegenwoordig het Musée de l'Homme de París) om de oorspronkelijke bewoners van de Canarische Eilanden te bestuderen. Samen met zijn Canarische collega Gregorio Chil y Naranjo bezochten ze eind 19e en begin 20e eeuw de eilanden en verzamelden honderden Guanche-schedels.
Door deze groeiende collectie konden ze hun eigen ruimte, het Canarisch Museum (Gran Canaria), inwijden en vullen, waar vandaag de dag een spectaculaire verzameling schedels van vroegere inheemse bewoners wordt bewaard samen met allerlei archeologische overblijfselen en historische elementen uit andere periodes.
De opkomst van een belangrijke industrie
Naast de grote wetenschappelijke gemeenschap vestigden zich ook industriëlen en ondernemers van Franse afkomst op de Canarische Eilanden. Dit is het geval van Alfonso Gourié Álvarez, die in 1884 besloot gebruik te maken van de overvloed aan suikerrietplantages in Gran Canaria om zijn eigen distilleerderij op te zetten, waarmee hij vooruitliep op de beroemde fabrieken die zich in Cuba vestigden na het succes van deze teelt. Gourié vestigde zijn rumfabriek in Arucas, een stad in het noorden van het eiland met een rijke landbouwtraditie, en legde de eerste steen van wat vandaag Arehucas is, een van de meest bekende, lokaal geproduceerde sterke dranken.
Eilanden die veel meer te vertellen hebben
Béthencourt, La Salle, Boutier, Le Verrier, Feuillée, Borda, Berthelot of Verneau zijn slechts een kleine greep uit de vele Fransen die door de eeuwen heen hun stempel hebben gedrukt op de geschiedenis en cultuur van de archipel. Hun getuigenis leeft voort in de plaatsen waar ze woonden en de voorwerpen en documenten die door musea en instellingen op de Canarische Eilanden worden tentoongesteld.
Door de eeuwen heen zijn de Gelukkige Eilanden het onderwerp geweest van studie en bewondering van andere grootmachten dan het Franse imperium. De Kroon van Castilië was een van de eersten die haar aandacht op de eilanden richtte en in 1402 begon met de verovering van de Canarische Eilanden. Hierna werd de archipel ook bezocht door de Engelsen, die een rijke en gevarieerde erfenis hebben nagelaten waarvan nog steeds kan worden genoten dankzij verschillende faciliteiten zoals die van de golfclubs.
