Een endemische soort die met uitsterven wordt bedreigd en die zich dankzij verschillende initiatieven en programma's heeft weten te herstellen.
Met zijn brede kop, robuuste, donkere lichaam en lange staart kan de hagedis van El Hierro wel 60 cm lang worden, vandaar dat de 'reuzenhagedis' wordt genoemd. Deze met uitsterven bedreigde soort is al jaren een embleem van dit eiland, waar hij uitsluitend in een dor en ruig gebied voorkomt. "De reuzenhagedis van El Hierro is een endemische soort, uniek in de wereld, een officieel symbool van het eiland en van grote waarde voor de bewoners", legt Miguel Ángel Rodríguez uit, technicus Biodiversiteit van de Cabildo (eilandbestuur) en hoofd van het herstel- en opvangcentrum van de reuzenhagedis van El Hierro, waar deze dieren in gevangenschap worden gehouden en gedeeltelijk voor het publiek te zien zijn.
Volgens deze expert spraken de kronieken van de verovering al over deze reptielen van aanzienlijke omvang als "hagedissen zo groot als een kat, walgelijk en weerzinwekkend om te zien", die ooit het hele eiland bewoonden en als voedsel dienden voor de toenmalige bevolking. Geleidelijk aan stierven ze uit, totdat er een extreme situatie werd bereikt die in 1985 de alarmbel deed luiden. "Er werd een herstelplan opgestart op basis van de enige exemplaren die werden gevonden: een mannetje, twee vrouwtjes en een jong", legt Rodríguez uit, een echte liefhebber van een dier dat volgens hem 'magisch' is.
Vanaf dat moment heeft de populatie van de reuzenhagedis zich hersteld dankzij meerdere acties vanuit vele fronten van de kant van de verschillende overheden. In 1995 werd het huidige herstel- en opvangcentrum van de reuzenhagedis van El Hierro, ook wel Lagartario genoemd, gebouwd waar de hagedissen in gevangenschap leven en volgens verschillende criteria in de ruimte zijn ondergebracht. "Sommige dieren worden gebruikt voor de voortplanting, van enkele dieren wordt hun gedrag bestudeerd, andere dieren zijn zichtbaar voor het publiek en weer andere dieren worden voorbereid om in hun natuurlijke omgeving te worden teruggezet", legt Rodríguez uit.
Kliffen van Tibataje
Op dit moment is de populatie die op het eiland leeft, te vinden in het gebied van de kliffen van Tibataje die Fuga de Gorreta heet, op een hoogte tussen 500 en 800 meter. "De hagedissen die in gevangenschap leven lopen minder risico's, terwijl de hagedissen die weer in de bergen worden vrijgelaten het moeilijker hebben om te overleven. Ze zijn afhankelijk van factoren die we niet in de hand hebben zoals onder andere de aanwezigheid van ratten, overstromingen en andere natuurverschijnselen die het risico op aardverschuivingen vergroten", legt dierenarts Albert Martínez-Silvestre uit, wetenschappelijk directeur van het opvangcentrum voor amfibieën en reptielen in Catalonië (CRARC).
Martínez-Silvestre is een expert op het gebied van reuzenhagedissen op de Canarische Eilanden en is verantwoordelijk voor het veterinair toezicht op de reuzenhagedis van El Hierro middels het LIFE-programma van de Europese Unie voor het behoud van bedreigde soorten. Na gedurende vele jaren de ontwikkeling van deze soort te hebben bestudeerd, is Martínez-Silvestre het met Rodríguez eens dat deze soort uniek in de wereld een uitzonderlijk karakter heeft. "Het is een dier dat perfect is aangepast aan de eilandomgeving, het heeft weinig water nodig, als herbivoor eet het uitsluitend planten en het bezit een temperatuurregulatiesysteem dat perfect is aangepast aan de hete, droge zomers op El Hierro".
Hoewel "de hagedissen duizend jaar geleden over het hele eiland verspreid waren", wijst Martínez-Silvestre erop dat het dier tegenwoordig als gevolg van menselijke activiteiten en de introductie van invasieve soorten nog maar op één plek op het eiland voorkomt. Een van de activiteiten van het Lagartario is dan ook om te proberen deze situatie te verbeteren middels een plan om de hagedissen te herintroduceren in nieuwe gebieden, een programma dat op dit moment vooruitgang boekt hoewel niet overal in gelijke mate. "Volgens het plan zal de hagedis in zeven enclaves op het eiland worden geïntroduceerd, die a priori gunstig zijn voor zijn ontwikkeling en die gekozen zijn op basis van een aantal criteria, alhoewel de dieren, op één uitzondering na, moeite hebben om zich aan te passen”, zegt Rodríguez.
De situatie is echter hoopgevend te noemen voor deze unieke soort die nog steeds met uitsterven wordt bedreigd. "We hebben zeer kritieke momenten meegemaakt tijdens deze jaren gewijd aan het herstel van de soort, zoals de ramp van 2007, toen door een aardverschuiving een deel van de faciliteiten van het Lagartario bedolven werd waarbij bijna 200 hagedissen omkwamen", legt Rodríguez uit, die, ondanks de onmiskenbare uitdagingen die gepaard gaan met het herbevolken van het eiland, 'optimistisch' is over een toekomst die hij als hoopvol ziet. In die zin benadrukt Martínez-Silvestre dat, ondanks het bestaan van natuurverschijnselen die onbeheersbaar zijn en de ontwikkeling van de in het wild levende hagedissen kunnen beïnvloeden, het belangrijk is dat zowel de lokale bevolking als de bezoekers bijdragen aan de zorg voor de soort. "Sommige mensen worden bang als ze er een zien en slaan hem met een stok of vallen hem aan, en het is belangrijk dat mensen zich ervan bewust zijn dat dit een bedreigde diersoort is". Hun behoud is daarom in zekere zin ieders verantwoordelijkheid.